Nieuwe Waarden voor draagvlak voor de Mobiliteitstransitie

De focus in mobiliteitsbeleid moet verschuiven. Iedereen reist en beweegt naar verschillende plekken, mobiliteit is een belangrijke pijler in onze samenleving. Deze bewegingen zijn altijd belangrijk geweest in de ontwikkeling onze samenleving. Zowel mobiliteitsexperts als burgers  beschouwen deze bewegingen momenteel vaak met een rationalistisch, utilitaristische blik. De hardnekkigheid van deze blik gaat voorbij aan andere invalshoeken die nu en vooral in de nabije toekomst veel belangrijker zullen zijn. Met een nieuwe benadering, op waarden, kan de mobiliteitstransitie sneller van de grond komen.

Huidige modellen: meer is beter
Mobiliteitsbeleid is lang het domein van ingenieurs en wiskundigen geweest. Een nieuwe weg of rijstrook zou voor een X-aantal grotere capaciteit op wegen betekenen, waardoor er een X-aantal goederen of werknemers sneller op hun bestemming zouden zijn, waardoor er een X-aantal economische groei ontstaat. Om dit alles te voorspellen zijn er allerlei verkeersmodellen beschikbaar. Data hieruit dient ook weer als juridisch planologische onderbouwing. Deze manier van naar mobiliteit kijken is een soort werkelijkheid geworden die in het systeem zit, en zelfs in onze wijze van denken is gekropen, maar voorbij gaat aan wat mensen daadwerkelijk voelen bij hun reis/mobiliteit.

Werkelijkheid is anders dan modellen
De modellen gaan bijvoorbeeld er van uit dat iedereen zo snel en goedkoop mogelijk van A naar B wilt gaan. De reis zelf heeft geen waarde en is ‘verloren tijd’ en zal daarom altijd zo klein mogelijk zijn. Dit is echter helemaal niet zo. Mensen hoeven, willen of nemen namelijk helemaal niet altijd de snelste weg van A naar B.

Zo rijden mensen wel eens om, om een mooie weg te nemen. Wie fietst er niet eens via een andere route, omdat deze bijvoorbeeld beter verlicht is, niet langs een drukke weg gaat of gewoon om wat variatie in je standaardroute te creëren? Of rijdt met de auto om, omdat er op de snelste route file staat, maar je dan in ieder geval door rijdt? En dan hebben we nog de groeiende groep mensen die jaarlijks met de trein op vakantie gaat, om verschillende redenen, ondanks dat deze niet sneller of goedkoper is.

Er wegen dus in ‘de echte wereld’ ook andere factoren of waarden mee, die blijkbaar niet in de modellen zitten en we ons zelf soms niet eens bewust van zijn. Deze ‘nieuwe’ waarden zijn in mijn optiek de sleutel tot de mobiliteitstransitie. De wet van behoud reistijd stelt al dat ‘sneller’ reizen helemaal niet zo makkelijk is zoals onze modellen ons doen geloven.

Waarden in plaats van modellen
Nou is het natuurlijk zo, dat het model tot op zekere hoogte nuttige informatie biedt over bepaalde reizigersstromen op trajecten. Maar naar mijn inzicht staat het model, en de rationalistische, economische kijk op de reis te veel centraal in het maken van beslissingen en domineert te veel hoe wij ons land inrichten. Andere blikken op reizen worden vaak niet meegenomen. Ook de meest basale modaliteit, lopen, is nu vaak ondergesneeuwd. Mijn pleidooi is om de reis andere waarden te geven, en ook de reis zelf waarde te geven. Mobiliteit moet niet langer ten dienst staan aan een utilitaire-economische waarde die ons zo snel mogelijk van A naar B brengt en vooral als ongemak wordt beschouwd. Andere waarden die de inrichting van onze wegen en mobiliteitssysteem bepalen moeten centraal staan, waarden die nodig zijn om de nu nog steeds zo traag lopende mobiliteitstransitie een boost te kunnen geven.

Wat zijn de nieuwe waarden dan?
Verschillende waarden kunnen een rol gaan spelen in de reis. Bijvoorbeeld gemak, (sociale) interactie, (sociale) duurzaamheid of juist het minimaliseren van verplaatsingen. Ligt de focus op economische groei, of op waarden die bijdragen aan brede welvaart? Om deze waarden te formuleren zullen burgers, overheden en experts met elkaar in gesprek moeten gaan. Het waardengesprek tussen deze partijen wordt nu (veelal) niet gevoerd. Participatie en burgerberaden kunnen deze waarden formuleren, zodat experts en ontwerpers niet meer gestandaardiseerde, rationele richtlijnen hoeven uit te gaan maar hun ontwerpen baseren op deze waarden.

Voer het waardengesprek voor de mobiliteitstransitie
Door het waardengesprek te voeren bij (infrastructuur)projecten kunnen we verder kijken dan nu het geval is. Burgers kunnen van het begin worden meegenomen. De focus kan verschuiven naar waarden die passen bij brede welvaart en de mobiliteitstransitie. Door burgers vanaf het begin bij het proces te betrekken kan er worden gewerkt aan echt draagvlak. Waarden kunnen door het gesprek meer worden gevoeld en gedragen worden in de samenleving. Zo kunnen we de aan elkaar verbonden 21ste eeuwse uitdagingen van sociale duurzaamheid, ecologische duurzaamheid, ruimtegebruik, gezondheid en mobiliteit integraal  bekijken worden, en kunnen wij bijdragen aan een oplossing. Voer het waardengesprek om een weloverwogen keuze te maken, in plaats van door te sukkelen op de bestaande, doodlopende weg.

Daan Lammers

Adviseur Mobiliteit & Planoloog

Ik houd mij bezig met de mobiliteitstransitie en hoe deze breder invloed heeft op onze ruimteindeling

d.lammers@phbm.nl