Ethiek en techniek is een hot onderwerp, waarom?
Ethiek is een populair onderwerp, met name binnen de overheid. De reden voor de populariteit? Onderstaand citaat van de Digitale Overheid geeft het treffend weer: “We zijn te afhankelijk van digitale technologie die wordt ontwikkeld door bedrijven en landen die onze publieke waarden niet per se delen. De overheid moet tijdiger en effectiever ingrijpen wanneer nieuwe technologieën een grote impact hebben op publieke waarden.”
Als we het inrichten van de toekomst overlaten aan technologiepartijen, dan zijn daar andere waarden (groei, efficiëntie) leidend dan wanneer we de toekomst met publieke waarden (zoals kwaliteit van leven en privacy) vormgeven. Maar laten we eerlijk zijn. Afgelopen jaren is opgevallen dat ook wanneer publieke organisaties aan het roer staan, het ethisch gesprek onmisbaar is. Niet voor niets vormt de Toeslagenaffaire een wake up call die het belang van de focus op ethiek laat zien.
Het ethisch gesprek is dus belangrijk. Maar hoe?
Het voeren van het ethisch gesprek blijkt nog niet zo eenvoudig te zijn. Het gesprek vereist dat we ons de impact van technologie of beleidsmaatregel kunnen voorstellen. We moet onszelf dus even transporteren naar de toekomst. Hoe ziet die eruit als we technologie XYZ toepassen? Dat is moeilijk. Vooral omdat er een kenniskloof zit tussen techneuten en niet-techneuten. Hoe vertaal je technische keuzes zodat een leek zich de effecten kan inbeelden? En hoe vertaalt de leek naar de techneut wat nou precies belangrijk is? En ook: met wie voer je dat gesprek, en wie mag uiteindelijk de knoop doorhakken wanneer er dilemma’s zijn?
Een vertaling is nodig: welkom in het MoralLab
Bart Wernaart, lector moral design strategy aan de Fontys, houdt zich met deze vertaalslag bezig. Enquêtes en de ‘standaard’ burgerparticipatiebijeenkomsten werken niet goed, zegt Bart. Bij enquetes zeggen mensen vaak niet wat ze ècht denken, en bij participatiebijeenkomsten komen vaak dezelfde mensen aan het woord waardoor ingeboet wordt aan representativiteit. Wat wel werkt: interactieve installaties genoemd “Moral Labs”. In dit lab zijn burgers medeontwerper van technologie. Wil je meer weten en voorbeelden horen van wat er in het Moral Lab besproken wordt? Luister naar de derde aflevering van de podcast Wegwijzers, waarin Bart Wernaart met Marcel Krikke en Susan van Esch van phbm in gesprek gaat over het ethisch gesprek.
